فرآیند خلاقیت

شاید وقتی به فرآیند خلاقیت و افراد خلاق فکر می کنید، افراد نامنظمی با موهای آشفته و بلند به ذهنتان می آید که در اتاقی در هم و بر هم، لابلای اسباب و اثاثیه خود می لولند.

نمودار فرآیند خلاقیت – مدرسه مدیریت اَلَست

به عبارت دیگر شاید به دلیل فیلم ها و تصاویری که دیده ایم و تصورات غلطی که در مورد خلاقیت و نوآوری به ما منتقل شده این نکته در ذهن ما نقش بسته است که:

“افراد خلاق آدم های منظمی نیستند و تفکر خلاق نیز منظم و سیستماتیک نیست”

ولی این تصور، به همراه تصورات زیاد دیگری در حوزه خلاقیت، کاملا اشتباه است.

مطالعات نشان می دهد که صرف نظر از حوزه خلاقیت، مراحلی که در ذهن هر فرد برای رسیدن به یک ایده خلاق طی می شود یکسان و کاملا سیتماتیک و منظم است.

برای توضیح بیشتر به این دو مثال توجه کنید:

آیا هیچ وقت شده است که درِ ماشین را قفل کرده و کلید را داخل آن جا گذاشته و بعدا با ترفندی در ماشین را باز کرده باشید؟

آیا پیش آمده که در حل یک مسئله فیزیک دوران مدرسه یا دانشگاه وامانده، و یکی دو روز بعد – بعضی وقت ها در خواب !- آن را حل کرده باشید؟

در دو مثال بالا،

مراحلی که برای حل مسئله در ذهن شما طی شده، همان مراحلی است در ذهن آلبرت اینشتین در هنگام کشف قاعده نسبیت طی شد!

عجیب است، نه؟

ولی واقعیت دارد.

همانگونه که قبلا هم اشاره شد، بر اساس مطالعات انجام گرفته، مراحل تولید یک ایده خلاق –  مراحل فرآیند خلاقیت – در همه افراد یکسان و به ترتیب زیر است.

مراحل فرآیند خلاقیت

مرحله اول فرآیند خلاقیت، “مرحله آماده سازی” است.

در این مرحله ذهن شما برای حل مسئله به دنبال الگوهای متعارف می گردد و تلاش می‌کند تا با روش های از پیش آزموده و قدیمی راه حلی بیابد.

در این مرحله شما سوالاتی می پرسید تا اطلاعات لازم برای حل مسئله را گردآوری کنید.

در صورتیکه راهکارهای پیشین کارآمد نباشد، پس از مدتی مفروضات مسئله را زیر سوال برده، دوباره پرسش‌هایی مطرح خواهید کرد.

اگر با تمام فعالیت های بالا مسئله حل نشود، وارد فاز دوم حل مسئله خواهید شد.

مرحله دوم فرآیند خلاقیت، “فاز ناامیدی” است.

در این مرحله پس از تلاش های ناموفق مرحله اول، احتمالاً مایوس می شوید.

پیش خودتان می گویید: “نمی شود” و دست از تلاش بر می دارید.

اگر مرحله دوم متوقف تان کند احتمالا ایده خلاق هرگز بروز نخواهد کرد.

مرحله سوم فرآیند خلاقیت، “مرحله رسیدن و به عمل آمدن ایده خلاق” است.

به این معنی که در انتهای مرحله دوم، وقتی احساس ناامیدی به شما دست می دهد.

اگر به خود بگویید که “این جزئی از  فرآیند حل مسئله است و باید کمی به آن زمان بدهم” مسئله را به ذهن ناخودآگاه خود سپرده و وارد فاز سوم فرآیند خلاقیت می شوید.

مرحله چهارم فرآیند خلاقیت یعنی مرحله ای که همگان خلاقیت را با آن می شناسند، “مرحله جوشش یا بروز ایده خلاق” است.

در این مرحله، راهکار حل مسئله به یکباره به ذهن شما خطور می کند.

البته بشر همچنان نمی داند که این لحظه چه وقت و چگونه به وجود می آید، ولی می دانیم که به وجود می آید .

مرحله پنجم فرآیند خلاقیت، “مرحله آزمایش ایده خلاق” است.

در این مرحله، راهکار خلاقانه مرحله چهارم را در عمل به آزمایش می گذارید.

در ادبیات خلاقیت و نوآوری برخی از پژوهشگران و نویسندگان این دو را از هم جدا کردند.

از نظر این گروه، خلاقیت، هنگامی است که ایده خلاق به ذهنتان خطور می کند و نوآوری، زمانی است که ایده خلاق را به عالم وجود دعوت کرده و آن را عملی می سازید.

همانگونه که ملاحظه می کنید با ادبیات ما، نوآوری، همان فاز پنجم فرآیند خلاقیت و حل مسئله است.

اهمیت شناخت و توجه به فرآیند خلاقیت

شناخت و توجه به فرآیند خلاقیت بسیار حائز اهمیت است و اطلاع از آن به میزان و کیفیت خلاقیت و تولید ایده های خلاق در سازمان های ما کمک بسیار می کند.

واقعیت این است که اگر در مرحله اول فرآیند خلاقیت، تلاش خوبی برای جمع آوری اطلاعات لازم صورت نگیرد و ذهن مرحله آماده سازی را به خوبی طی نکند فرآیند خلاقیت هرگز تکمیل نخواهد شد.

شاید شما هم این جمله را شنیده باشید که:

” اکتشاف ذهن آماده را ترجیح می‌دهد”

اصلا چرا ایده خلاق باید به سراغ ذهنی برود که در مورد آن قبلا فکر  و تلاشی نکرده است؟

به علاوه اگر در مرحله دوم فرآیندخلاقیت نیز مایوس شوید و با خود بگویید که “نمیشود”، عملا به ذهن ناخودآگاه خود دستور داده اید که دست از تلاش بردارد و تسلیم شود.

به همین دلیل مسئله هیچ وقت حل نخواهد شد.

علت ایستایی و واماندگی بسیاری از افراد و سازمان های ما همواره همین بوده است.

به سادگی گفته ایم “نمی‌شود” و فرآیند جوشش ایده, مراحل خلاقیت را همان مرحله متوقف کرده ایم.

با همه این توضیحات امیدوارم مشخص شده باشد که برخلاف تصور عوام، خلاقیت تنها لحظه جوشش ایده نیست.

تولید یک ایده خلاق نیازمند عبور از یکسری مراحل منظم و سیتماتیک، و تعهد و الزام به آن است.

به این ترتیب احتمال خروج از واماندگی و گشایش و در یک کلام، حل خلاق مسئله را بسیار افزایش خواهید داد

خبر خوب

خوشبختانه در سبد مهارت‌های نرم مدرسه مدیریت اَلَست و آقای رضا مومن خانی، کارگاه آموزشی بسیار متفاوت و موثری برای یادگیری مهارت های خلاقیت و حل مسئله به هر دو صورت حضوری و مجازی تدارک دیده شده است.

امکان برگزاری این کارگاه آموزشی به صورت سفارشی و اختصاصی در محل مورد نظر شرکت‌ها کاملا وجود دارد.

برای ملاحظه سوابق تصویری برخی از دوره های اختصاصی برگزار شده برای سازمان های مختلف کافیست به پروفایل آقای رضا مومن خانی در شبکه های اجتماعی لینکداین و اینستاگرام در آدرس های زیر صفحه مراجعه کنید.

بعلاوه رزومه آقای مومن خانی را با کلیک روی دکمه زیر در  اختیار خواهید داشت:

به امید آن که خلاقیت جزو جدا نشدنی فعالیتهای هر روزمان باشد.

رضا مومن خانی

مدیر عامل 

مدرسه مدیریت اَلَست